قدیمی ترین کولر آبی ایران!

مجموعه: مکانهای تاریخی ایران

بعد از مسجد جامع ورامین، روستای قلعه بلند قرار دارد. روستایی که وجه تسمیه آن به وجود یک قلعه تاریخی مربوط به قبل از اسلام در این روستا برمی گردد که امروز فقط بخشی از آن باقی مانده است.

در نیمه شمالی این روستا و پس از عبور از سیاه کوه و پشت سر گذاردن پیچ و خم های مسیر، قصر بهرام در میانه تپه ماهورهایی پراکنده خودنمایی می کند و بالاخره قصر پیدا می شود.

این کاروانسرا که نام عجیب ولی با مسمای «قصر بهرام» را بر آن نهاده اند، با سنگ های سفید مایل به کرم رنگ پوشیده شده است.

قصر شاهانه

برج های چند وجهی تعبیه شده در گوشه های بنا و همچنین سردر ورودی آن که به سمت شمال باز شده و به شکلی استادانه با سنگ تراش خورده نماسازی شده است. حیاط مرکزی، حجرات در اطراف و اصطبل ها در پشت آن همان پلان قالب کاروانسراهای ایران است که البته در این کاروانسرا از ایوان جنوبی نیز به عنوان ورودی به منظور امکان دسترسی سریع به کوه استفاده می شده است که از ویژگی های این بنا به شمار می رود.

کاروانسرایی 4ایوانی که ایوان غربی آن جایگاهی شاهانه دارد؛ جوی آب تراشیده شده از سنگ که از چشمه ای در دل کوه آب را به حوض وسط حیاط می رسانده و حدود 5کیلومتر تا سر چشمه امتداد یافته است. زحماتی که برای ساختن این بنا در این مکان انجام گرفته است کاخ آپادانا را با باغ های افسانه ای اش تداعی می کند. آپادانایی کوچک که باغش طبیعت است و با امکانات اندک موجود در پیرامونش ایجاد شده است. سنگ ها از کوهی در همان نزدیکی استخراج شده و در گرما و سرمای طاقت فرسا آن را تیشه کاری کرده اند.

کاروانسرای 5ستاره!

اهمیت این بنا علاوه بر استفاده از سنگ در نمای بنا ـ تنها مورد باقی مانده از دوره صفوی که به این روش سطوح داخل و بیرون آن نماسازی شده است و به این دلیل منحصربه فرد است ـ آفریدن امکانات رفاهی در کناره کویر سوزان است که کاروانسرا را به قصر شبیه می سازد. بنای قصر بهرام که به بهرام گور ساسانی اشاره دارد دارای ویژگی های خاصی است که این بنا را از سایر کاروانسراهای دوره صفوی متمایز ساخته است. مهم ترین ویژگی این بنا، هدایت آب از دوردست و آوردن آن به درون کاروانسرا و ساختن شگفت انگیزترین کولر آبی جهان برای استراحت پادشاه پرتلاش ایران زمین است که در دوره او معماری ایران به اوج افتخارات و شکوه خود بازگشت.

قصر بهرام

در زیر ایوان غربی فضایی وجود دارد که از میانه جوانب آن 2هواکش به اتاق پشت ایوان که به وسیله دری چوبی از بخش جلوی ایوان جدا شده است راه می برد. آب پس از وارد شدن به کاروانسرا به سوی زیرزمین سرازیر می شده است که شیب آن به انتهای این فضا تمایل دارد. سوراخی نیز برای خروج آب در گوشه شمال غربی آن تعبیه کرده اند؛ بدنه ها را تا ارتفاع حدود 50سانتیمتر با ساروج اندود کرده اند و زاویه قائمه میان دیوار و کف را به صورت پخ درآورده اند. ظاهراً می بایست حجم ورودی و خروجی آب به صورتی پیش بینی شده باشد که آب از ارتفاع اندود، بالاتر نرود؛ بدین ترتیب در روزهای تحمل ناپذیر تابستان هوای گرم پس از ورود به این فضا خنک شده و از طریق هواکش ها به شاه نشین می رسیده است.

وجود سکوهایی مقابل کانال هدایت هوا که برای نشستن ساخته شده اند نمایانگر آن است که از این آب برای زدودن گرد و خاک سفر و استحمام و شست وشو نیز استفاده می شده است.

در بین شیوه های استفاده از آب برای خنک کردن هوای گرم و خشک که در معماری ایران به تناسب اقلیم های مختلف مرسوم بوده است این مورد نمونه ای استثنایی است. در مواردی تعبیه حوضچه آب در زیر بادگیرها مشاهده می شود اما استفاده از آب با حجم زیاد و به صورت روان و یا چند کاربری، منحصر به قصر بهرام است.