سال ها قبل، وقتی سنگ شکنان جهرمی تصمیم گرفتند از سنگ های آهکی یک کوه بی نام و نشان استفاده کنند، هیچ وقت خیال نمی کردند سنگ تراشیدن از چنین کوهی بتواند یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی شهرشان را رقم بزند.
غار سنگ شکنان جهرم اگرچه تاریخ روشن و دقیقی ندارد، اما به اعتقاد بیشتر باستان شناسان، یکی از غارهای طبیعی و دستکن این شهر است که در دوران صفویان تراشیده شده است. غاری که در جنوب غربی جهرم قرار گرفته و سال ها وسیله امرار معاش مردم این منطقه بوده است.
سنگ های سفید آهکی و شکل پذیری که در آن زمان از غار سنگ شکنان جهرم به دست می آمد، معمولا صرف تزئین سردرها و بناهای باشکوه و مهمی می شد که یا به اشراف تعلق داشتند و یا به حکومت. مرغوبیت این سنگ ها به حدی زیاد بود که آوازه شان حتی در شهرهای مجاور هم پیچیده بود و معماران بناهای شیراز هم در ساخت و سازهایشان از این سنگ ها استفاده می کردند. مثل مسجد جامع عتیق شیراز که از این سنگ ها در نمای آن به کار رفته است.
سنگ شکنان جهرمی در زمان برداشت سنگ سعی می کردند طوری پیشروی کنند که غار تخریب نشود و به این ترتیب در گذر زمان ستونهایی بهجا ماند که زیبایی غار را بیشتر می کرد. اگر سری به غار سنگ شکنان جهرم بزنید می بینید که دهانه این غار به حدی بزرگ است که می توان با خودرو در آن رفت و آمد کرد!
غار سنگ شکنان 200متر طول دارد و عرض آن از 60 تا 130 متر متغیر است. در حقیقت اگر مساحت این غار را بخواهید باید بگوییم که این غار سنگی، در حدود 20 هزار متر مربع مساحت دارد و 12 ورودی مختلف در آن تعبیه شده است. در غار سنگ شکنان می توانید 100 ستون سنگی را هم ببینید که غار را شبیه به تالاری مجلل کرده اند.
سنگ های غار سنگ شکنان، از نظر مرغوبیت به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول ستون هایی هستند که درز و شکاف های زیادی دارند و عملا کیفیت چندانی ندارند. به همین دلیل هم سنگ تراشان از خیر استخراج آنها گذشته اند. اما دسته دوم که سنگ های مرغوب این غار را شامل می شوند، مربوط به ستون هایی است که روی آن ها درز و شکافی دیده نمی شود و برای جلوگیری از ریزش سقف برداشت نشدهاند.
پژوهشگران معتقدند که تعداد و قطر ستون های داخل غار در گذشته بیشتر از حال بوده است. اما سنگ شکنان نسل های بعدی به دلیل آن که در حمل سنگهای استخراج شده بزرگ دچار مشکل می شدند، ستون های نزدیک به دهانه غار را تراشیده اند و نتیجه ای تراش مداوم، لاغر شدن ستون ها و کم شدن توان بارپذیری آنها بوده است.
مردم محلی جهرم معتقدند که روزی خواجه کاظم، فرزند خواجه اسماعیل با اسب در حال گردش کنار رودخانه قلات جهرم بود که صدای ضربات پی در پی پتکی او را به طرف خود کشاند. پیرمردی که سنگ های کوه را می تراشید با او هم صحبت و هم سفره شد و این آشنایی خواجه اسماعیل با خانواده پیرمرد، عاشقی را برایش به دنبال داشت. اما مخالف خانواده خواجه اسماعیل با ازدواج این خانزاده ودختر پیرمرد رعیت، باعث شد تا پیرمرد شرط بگذارد که خواجه اسماعیل پیش او بماند و با هم در کوه کار کنند. جهرمی ها می گویند که بعدها خواجه کاظم به استاد کاظم سنگ شکن معروف شد و 300 سال قبل استاد کاظم وارث پیرمرد و غار سنگ شکنان جهرم شد.
با این حال، محمد سپهر، دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی جهرم در این باره می گوید: «داستان و روایت های مربوط به غار سنگ شکنان که در میان مردم رواج دارد تحریف شده است و عده ای از مردم با ادعای این که مالک غار هستند، می خواهند آن را تصرف کنند.»
غار سنگ شکنان جهرم، با تمام جاذبه هایی که دارد، هنوز در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت نشده است اما این روزها سازمان میراث فرهنگی فارس با همکاری دانشگاه شیراز ستون های آن را مرمت کرده و در صدد ثبت آن در فهرست میراث ملی هستند.
دور دنیا با یک کلیک
تاریخ را تا 761 سال قبل ورق بزنید. حالا، سال 660 هجری است و زمان حکومت اسماعیلیان. دورانی که خواجه نصیر، دانشمند جوان توس در کنار تمام فعالیت های علمی و فلسفی اش، سنگ بنای بزرگترین برج نجومی دنیا را هم گذاشته است.
برج 25 متری رادکان که مهم ترین جزئیات تقویم خورشیدی را برای منجمان دوران مشخص خواهد کرد.
تا چند سال قبل تصور می شد که برج رادکان، آرامگاه یکی از ایلخانیان باشد، اما تحقیقات بعدی باستان شناسان مشخص کرد که این برج بلند با کلاهک جالبش، تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد. برجی که در شهر چناران استان خراسان رضوی قرار گرفته و ارتباطی با برج رادکانی که در مینو دشت استان گلستان قرار گرفته ندارد. چرا که برج رادکان گلستان فاقد هر ویژگی نجومی است و تنها یک برج آرامگاهی به شمار می رود.
در ایران، شاید هیچ کس به اندازه مهندس «منوچهر آرین»، پژوهشگر نجوم باستانی روی اسرار برج شگفت انگیز رادکان پژوهش نکرده باشد. مهندس آرین که نتایج بررسی های خود را در کتاب «نگاهی دیگر به برج ها» گردآوری کرده، معتقد است که این برج سند استوار کار علمی خواجه نصیرالدین طوسی، منجم بزرگ ایران است و تاریخ منقوش بر کتیبه برج هم سال 660 هجری قمری را نشان می دهد که همزمان با اتمام ساخت بناهای وابسته به رصد خانه مراغه است.
مهندس آرین در بررسی هایی که داشت، موفق شد در نوشته های کهن جغرافیا و تاریخ حافظ ابرو خوافی سندی محکم پیدا کند که به ویژگی های نجومی برج رادکان اشاره داشت:
«قریه رادک خواجه نصیر را آنجا برجی بوده است که دوازده دریچه داشته است. در هر برجی که ماه نو شدی از یک دریچه می نموده است.»
خواجه نصیر هم در زیگ ایلخانی می آورد: «تاریخ فرس از کسور و کبایس خالی است و سال آن سیصد و شصت وپنج روز باشد و ماه ها سی روز و پنج روز زیادتی بر سیصد و شصت بعضی در آخر آبان و منجمان در آخر سال گیرند. در قدیم تاریخ بختنصر همچنین بوده است. و از جهت آنکه سال ها و ماه های این تاریخ از کسور خالی است، منجمان این تاریخ بیشتر بکار دارند...»
راز رادکان
برج رادکان 12 دیوار خشتی پهن و بلند دارد که برج را به 12 بخش 30 درجه ای تقسیم می کنند. یعنی هر دیواره 30 درجه از زاویه افق را در برمی گیرد. این در حالی است که دیوارها دو به دو با هم موازی هستند و بر هر کدام از آنها، 365 ترک نی ستونی وجود دارد که برج را به 36 ترک 10 درجه ای تقسیم می کنند.
با این حساب، مشخص است که انتخاب مکان درها و دریچه ها در برج رادکان نمی تواند اتفاقی باشد. معماران بنا، دو دیوار موازی از 12 دیوار اولیه این برج را در راستای نصف النهار ساخته اند و راستای درها هم در امتداد طلوع زمستان و غروب تابستان است. جایی در پهنه برج که می توان با توجه به آنها چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را تعیین کرد.در حقیقت این درها طوری تعبیه شده اند که پس از حرکت 60درجه ای خورشید در افق، نور خورشید از دو در می گذرد و طلوع آغاز زمستان و غروب آغاز تابستان در افق برج دیده می شود. این راستاها پیش از بنای برج طراحی شده و اگر زمانی دیدید که طلوع از میان درها دیده می شود و به اوج جابجایی خود می رسد، باید بدانید که یلدا گذشته و آن روز شروع زمستان و دی ماه است.
در این دو تصویر می توانید طلوع یلدایی و غروب تابستانی ببینید. نور خورشید طوری می تابد که از میان دو در عبور کرده و در نتیجه زمان دقیق شروع این دو فصل را معین می کند. تصویر راست مربوط به شروع زمستان و تصویر چپ مربوط به شروع تابستان است.
در زیر گنبد بنا هم 12 دریچه وجود دارد که به منجمان امکان پیدا کردن آغاز 4 ماه تعیین کننده سال یعنی فروردین، تیر، مهر و دی را می داد و به این ترتیب، آنها می توانستند شروع هر فصل را با قطعیت اعلام کنند. اما امکانات تشخیصی برج رادکان به همین جا ختم نمی شود و در تمام سال، زمانی که خورشید به اوج خود می رسد، می توان آفتاب و سایه را بر 2دیوار برج دید که به یک اندازه می شوند و نیم روز نجومی یا هنگام اذان ظهر را نشان می دهند.
راه دسترسی
برای دیدن برج نجومی رادکان که این روزها در دست مرمت است، باید به استان خراسان رضوی سفر کنید و به ۷۴ کیلومتری شمال مشهد بروید. جایی در ۲۶ کیلومتری شمال چناران، می توانید با کمک تابلوهای راهنما این برج را پیدا کنید.
دور دنیا با یک کلیک
مجموعه تاریخی و مسقف بازار زنجان با بیش از دوکیلومتر طول در قلب بافت قدیمی این شهر که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق، دروازه جنوبی شهر بود، طویلترین بازار ایران است.
براساس اسناد و متون تاریخی، ساخت این بازار درسال 1205ه. ق در دوران حکومت آغامحمدخان قاجار آغاز و در سال 1213ه. ق مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان پذیرفته و در دورههای بعد نیز بناهایی از جمله چندین سرا، مسجد و گرمابه در این مجموعه ساخته شده است.
این بازار از غرب و شرق گسترده و بدین لحاظ به بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است که مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قیصریه، بزازها، امامزاده و عبدالعلی بیک است. این مجموعه از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی وابسته، بسیار غنی و مهمترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر محسوب میشده است.
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته از جمله راسته زرگرها، کفاشها، بزازها، سراجها، مسگرها، جگرپزان،کلاه دوزان، قماش فروشان و غیره که در گذر زمان با تغییراتی نیز روبهرو شده است، تقسیم میشود.
از کاروانسراهای جالب این مجموعه که نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا کرده، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را میتوان نام برد. گستردگی جغرافیایی بازار از یکسو و تنوع راستهها، تعدد سراها و کاروانسراهای درون شهری در راستههای فرعی که هر یک به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته از سوی دیگر، همچنین وجود مساجد زیاد گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و هنری درطول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم است. تکنیکهای معماری و سبکها و شیوههای تزئینی دوران قاجار در راستهها، حجرهها، چهار سوقها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری و گرمابههای این بازار به زیباترین شکل و شیوه اجرا شده است.
از جمله کاربرد انواع طاق و قوسهای هلالی،جناغی و ضربی، گهوارهای خاصه در راستههای اصلی و فرعی مزین به آجرچینیهایی با طرحهای مختلف هندسی و به کارگیری تکنیک آجر و کاشی و کاشیکاری به رنگها و طرحهای قاجاری درسطوح خارجی و داخلی بناها، طاقنماها، طاق و قوسها همچنین ستون نماهای گلدانی در مساجد و سراها قابل توجه است که اوج این سبکهای معماری و شیوهها و نوآوریهای تزئینی در اجزا و ارکان مساجد بخصوص مسجد جامع به ظهور رسیده است و این مجموعه را در طول تاریخ، تبدیل به یکی از یادمانهای ارزشمند و زیبای هنری و معماری دوران قاجار ساخته است.
اگر چه تشخیص نحوه تشکیل بازار زنجان به درستی و با دقت زیاد میسر نیست اما بیان مورخان و همچنین چگونگی قرارگیری اجزای گوناگون آن در کنار یکدیگر تا حدود زیادی روشنگر شکلگیری و رشد و توسعه این بازار است.
دور دنیا با یک کلیک
کاروانسرای قصر بهرام در ۱۵۴ کیلومتری جنوب تهران و بر سر راه جاده سنگی قدیمی و کاروانروی کویری اصفهان ـ کاشان ـ گرمسار قرار دارد.
این جاده در طول مسیر خود از کنار کاروانسرای عینالرشید میگذرد و به جاده سنگفرش نیز معروف است.
کاروانسرای عینالرشید در ۴ کیلومتری جنوب غربی کاروانسرای قصر بهرام واقع شده است. کاروانسرای شاه عباسی قصر بهرام یکی از جاذبههای تاریخی این منطقه است.
این بنا که بیشتر شبیه کاروانسراهای شهری است و شبــــاهت آن به کاروانسراهای میان راه کمتر است، به گفته برخی از کارشناسان برخلاف نامش ساختمانی برای اقامت سلاطین صفوی در مواقع شکار و سفرهای شاهانه بوده است.
ظاهر بیرونی این کاروانسرا به شکل مربع است و نمای آن از سنگهای بزرگ و منظم آهکی و سفیدرنگ است. قصر دارای چهار برج بلند و نیم دایره و دو دروازه شمالی و جنوبی است.
این قصر به صورت چهار ایوانی است و اتاقها در اطراف حیاط یا صحن مرکزی قرار دارند. حیاط مرکزی محوطهای بزرگ و 8 ضلعی است و ۲۴ اتاق در اطراف آن وجود دارد.
حوض چهارگوشی به عمق حدود ۲ متر در وسط حیاط مرکزی وجود دارد. حیاط بزرگ سادهای با طاق بلند ضربی نیز در طرف شرقی این کاروانسرا وجود دارد.
در طرف غربی حیاط مرکزی، تالاری وسیعی قرار دارد که داخل آن دارای قسمت شاهنشین و تاقچههایی در اطراف و یک ایوان در جلوی تالار است.
کاروانسرای شاه عباسی قصر بهرام که به کاروانسرای عباسآباد نیز مشهور است و در حال حاضر به عنوان پاسگاه شکاربانی پارک ملی کویر و نیز مهمانسرایی برای اقامت گردشگران و محققین مورد استفاده قرارمیگیرد.
این کاروانسرای سنگی توسط سازمان حفاظت محیط زیست با نظارت سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شده است.
دور دنیا با یک کلیک
شهر بزرگ و تاریخی یزد نگینی است درخشان در قلب سرزمین پهناور ایران ودژی است استوار در کویر. نشانه پیروزی و سپیدی و پاکی و سر سبزی و آبادی بر اهریمن تیرگی و خشکی و ویرانی...
یکی از گذرهای بازار یزد
سقف قسمتی از بازار یزد
باربر با چرخ دستی در حال حمل قالی در بازار یزد
نمایی از معماری سنتی در بازار یزد
کارگر مسگر در حال فعالیت روزانه در بازار یزد
فروشگاه تابلو فرش در بازار یزد
فروش دستمال های پارچه ای در بازار یزد
دور دنیا با یک کلیک