از مسجد براثا چه می دانیم؟

مجموعه: مکانهای زیارتی ایران و جهان

از مسجد براثا چه می دانیم؟
در غرب بغداد، روستایی به نام براثا وجود داشت که اکنون محلّه ای از شهر محسوب می شود و پیشینه آن به قبل از اسلام باز می گردد. براثا از کلمه «برثیا»، به معنای «بیرون» گرفته شده است ویژگی های مسجد براثا که به آن فضیلت و برتری داده، چنین است:
1. امام علی(علیه السلام) در سرزمین براثا چند روزاقامت کرد. در سال (37هـ .ق.) هنگامی که در جنگ خوارج، از منطقه نهروان به کوفه باز می گشت، در راه، به سرزمینی در نزدیکی براثا رسید و پرسید: نام این سرزمین چیست؟ گفتند: زوراء.

فرمود: از این سرزمین دوری کنید؛ زیرا ممکن است فرو رود. راه خود را ادامه دادند و به سرزمین دیگری رسیدند، فرمود: این سرزمین چه نام دارد؟ گفتند: بحرا. در آنجا هم توقف نکرد و به راه خود ادامه داد. پس از اندکی، از دور شبحی دیده شد، نزدیکتر که آمدند، دیدند آن سیاهی، صومعه راهبی(مسیحی)، به نام حباب است. راهب که سر و صدای لشکریان را شنید، از صومعه بیرون آمد. امام علی(علیه السلام) به راهب گفت: «می خواهیم در این مکان پیاده شویم». راهب گفت: «خیر، شما و لشکرتان، این سرزمین را ترک کنید.»

حضرت علّت را پرسید. راهب پاسخ داد: «در کتاب ما آمده است: در این سرزمین هیچ کس توقف نمی کند، مگر اینکه پیامبر یا وصی او باشد و بخواهد با لشکر خود در راه خدا بجنگد.»
حضرت در جواب سخنان راهب فرمود: «من وصیّ سیّد الانبیا هستم و نیز سید اوصیایم.»
راهب با تعجب پرسید: «شما از بزرگان قریش و وصی محمدبن عبدالله هستید؟»
امام جواب داد: «آری، من همان شخص هستم.»

راهب گفت: «خبر شما را در انجیل دیده ام که در این سرزمین پیاده خواهی شد. اکنون شما در سرزمین براثا هستید؛ جایی که روزگاری خانه مریم و عیسی بوده است.
امام در جواب فرمود: «صبر کن ای راهب و دیگر سخن نگو»، سپس حضرت نزدیک محلی رفت و با پای خود خاک را کنار زد و گفت: «این چشمه حضرت مریم است» و آنگاه به لشکریان دستور داد 17 ذراع خاک را کنار زدند، ناگهان سنگ سفیدی ظاهر شد، امام فرمود: «مریم، عیسی را بر روی این سنگ نهاد». سپس امام روی همان سنگ نماز خواند و خیمه اش را روی آن نصب کرد و چهار روز در آنجا اقامت فرمود و در این مدت روی همان سنگ مشغول عبادت بود. راهب با همین ملاقات، اسلام آورد و گفت: «أشهد أن لا إله إلاّ الله و أنّ محمّداً رسول الله و أنّک علیّ بن أبی طالب وصیّه». پس از آنکه حباب، مسلمان شد، حضرت دستور داد، صومعه را به مسجد تبدیل کند.

2. سرزمین مقدسی است که انبیای بزرگ الهی، چون عیسی و ابراهیم(علیهما السلام) در آنجا نماز خوانده اند.
3. خانه حضرت مریم و سرزمین حضرت عیسی(علیه السلام) در این سرزمین بوده است.
4. به جز امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) امام حسن و حسین(علیهما السلام) هم در آن سرزمین نماز خوانده اند.

5. محلّ دفن یکی از پیامبران الهی احتمالاً حضرت یوشع(علیه السلام) است.
6. طبق برخی روایات، بازگشت خورشید برای امام علی(علیه السلام) در سرزمین براثا نیز اتفاق افتاده است. جریان ردّ شمس برای امام علی(علیه السلام) مکرر اتفاق افتاد که از جمله در سرزمین براثا نقل شده است.

7. امام صادق(علیه السلام) فرمود: در کنار شما قبرستانی است که آن را براثا می گویند، از آن گورستان 120 شهید، که در رتبه شهدای بدر می باشند، محشور خواهند شد.

به دلیل این قداستِ تاریخی، به خصوص اقامت چند روزه امام علی(علیه السلام) در سرزمین براثا، شیعیان در آن محل مسجدی ساختند و این مکان را مقدس می شمردند. در طول سالهای فرمانروایی بنی امیه و بنی عباس، مسجد براثا از مهمترین پایگاههای تجمع شیعیان بود. در زمان مقتدر بالله (295 ـ 320هـ .ق.) خلیفه عباسی، رونق این مسجد به اوج خود رسید و این امر باعث حسادت و دشمنی بعضی علمای اهل سنت گردید، لذا نزد مقتدر عباسی رفته و دلایلی آوردند که امام علی(علیه السلام) در این مکان حضور نیافته است.

همچنین مقتدر عباسی را به خراب نمودن مسجد تحریک کردند و گفتند: شیعیان در آنجا صحابه را سبّ می کنند. خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد در این باره می نویسد:
«در موضع معروف به براثا، مسجدی بود که در آن مردمی منسوب به تشیع برای نماز و دعا تجمع می کردند. خبر به مقتدر بالله، خلیفه عباسی بردند که رافضیها در این مسجد جهت سب صحابه تجمع می کنند و قصد خروج از طاعت خلیفه دارند. وی دستور داد در روز جمعه شیعیان مراجعه کننده را دستگیر و مسجد را خراب کنند.»

به دستور مقتدر، مسجد براثا با خاک یکسان شد و تا سال (328هـ .ق.) به همان صورت باقی بود. در سال (328هـ .ق.) و در زمان خلافت الراضی بالله، شیعیان به بَجکَم ماکانی شکایت کردند، به فرمان وی مسجد براثا بازسازی و بر وسعت آن افزوده شد و نام «الراضی بالله» را بر سر درِ مسجد حک کردند.

در 12 جمادی الاولی سال 329، مسجد براثا مجدداً بازسازی و افتتاح گردید. خلیفه، برای اینکه مسجد براثا را از انحصار شیعیان در آورد و جنبه عمومی به آن بدهد، احمدبن فضل هاشمی را که اهل سنت بود، به امامت مسجد منصوب کرد و در همین روز، نخستین نماز جمعه، پس از بازسازی اقامه شد. مردم بغداد؛ اعم از شیعه و سنی در نماز جمعه مسجد براثا به طور گسترده شرکت کردند. المتقی بالله، منبری که نام هارون بر روی آن حک شده بود، را در قبله گاه مسجد براثا قرار داد. با ظهور سلسله آل بویه و رونق گرفتن اماکن مقدس شیعیان در عراق، مسجد براثا نیز اهمیت ویژه ای یافت. در فتنه بغداد در سال (349هـ .ق.) که در تمام محله های شهر بغداد، نماز جمعه تعطیل بود، در مسجد براثا نماز جمعه با شکوه و عظمت برگزار می شد.

شیعیان عراق هیچ وقت از مسجد براثا چشم نپوشیدند و با وجود اینکه خطیب نماز جمعه سنی بود، در نماز جمعه شرکت می کردند. در سال (420هـ .ق.) ابو منصور، خطیب نماز جمعه مسجد براثا که از طرف القادر عباسی منصوب شده بود، در یکی از خطبه ها، نام امام علی(علیه السلام) را مقدم نکرد و نیز در پایان خطبه ها گفت: خدایا! مسلمانان و هر کسی که علی(علیه السلام) را مولای خود می داند بیامرز! وی با این جمله، به شیعیان توهین و آنان را از مسلمانان جدا کرد. نمازگزاران شیعه که به شدت از حرف خطیب ناراحت شده بودند، به طرفش سنگ انداختند. پس از این واقعه، تا چند هفته نماز جمعه تعطیل گردید.

درگیری های فرقه ای، طغیان رود دجله و... موجب ویرانی کامل مسجد براثا شد به طوری که در سال 450هـ .ق. مسجد براثا کاملاً متروک شد. علی بن عیسی اربلی و یاقوت حموی که در قرن هفتم از محل مسجد دیدن کرده اند، از ویرانی کامل مسجد براثا خبر داده اند. این وضع تا سال 914هـ .ق. که شاه اسماعیل صفوی بغداد را فتح کرد، ادامه یافت. او فرمان داد مسجد براثا را بازسازی کنند. پس از آن، مسجد براثا مأوا و پناهگاه شیعیان شد و تا کنون هم پایگاه نمازگزاران شیعه است.
منبع:

ره توشه عتبات عالیات
shamsa.ir